डेर निस्कनु भएछ। अरुण खोलाको किनारै किनार गएर हतुवागढ़ीको फेदी फकुवा खोलाको दोभान पुग्नु भएछ। त्यहाँ ठुलो टार भेट्नु भएछ, जसलाई हाल लुङ्खिम बेशीं भनिन्छ। त्यस ठाउंबाट वरिपरि चारैतिर हेर्नुभएछ। त्यहाँ खेती योग्य जग्गा र त्यस ठाउँबाट अरुण कोशी वारिपारि गर्ने ठाउँ सबै बुझेर फकुवा खोलैखोला उकालो हतुवागढ़ी तिर लाग्नुभएछ। उकालो लाग्दा खोलाको किनारमा झाडी जंगल हुँदै फकुवा खोलाको सिरान तुरुन्तेंग, हाल माङ्ग्तेन गाउँको सिरान पुग्न केही दिन लागेछ। त्यो ठाउँलाई दियानाहांग पुर्खाले वस्तुभाउ पाल्न र खेति गर्नका लागि अति सुविधा हुने देख्नुभएछ। किनभने त्यो ठाउँमा प्रशस्त घाँस, समथर जग्गा अनि पर्याप्त पानी थियो। दियानाहांग पुर्खाको मनमा अब वस्तु पाल्ने सुविधाका लागि ठीक छ तर अब बस्ने घर कहाँ बनाउने भन्ने बारेमा सोच्नुभएछ। अर्को दिन बिहानै उठेर एक ठाउँमा बसेर सोचिरहदा त्यस ठाउंबाट उत्तर पश्चिम तिर हेर्दा लामो पहाड जो कि दक्षिण देखि उत्तर तर्फ़ फैलिएको थियो, त्यहीं डांडामा घामको झुल्को अथवा बिहानीको घामको प्रकाश परेको देख्नुभएछ। त्यो डांडा हतुवागढ़ी देखि ठीक उत्तर तर्फ़ फैलिएर पिखुवा र अरुण खोलासम्म पश्चिमपट्टि चिचुवा खोला र पुर्वपट्टि फकुवा खोला पर्ने हाल होम्तांग गा. वि. स. को पुरै इलाका थियो। अर्को दिन दियानाहांग पुर्खा बिहानै त्यो फकुवा खोला पारीको डांडामा घाम झुल्कनु साथ् पहिलो किरण आइपुग्ने,हिमाल देखिने, तलतिर हेर्दा अरुण, पिखुवा, चिचुवा, फकुवा खोला चारैतिर देखिने र डांडा डांडा केही बेर उकालिए पछि हतुवागढी वालाहांग दरबार पुगिने ठाउँ दियानातेन (हालको दियाना) पुग्नु भएछ। उहाँ केही दिन त्यहीं बसेर सबै कुराको अध्ययन गरी त्यो ठाउँ आफ्नो स्थायी बसोबास बनाउने निर्णय गरी फिर्नु भएछ। बाटो बाट कता बाट कसरी त्यस ठाउँमा सजिलै पुग्ने, कहाँ गोठ बनाउने सबै बिचार्दै घर फिर्नु भएछ। अब नयाँ ठाउँमा जानका लागि दियानाहांग पुर्खाको परिवारले आफ्नो तयारी शुरु गर्नु भयो। छोकिला मा भएको सबै अन्न बाली उठाई सकेर आफ्नो अन्नपात, घोडा र भरिया बाट तुरुन्तेंग हुँदै दियाना पुर्याउने बन्दोबस्ती गरी गाइवस्तु सहित बसाईं सरी आउनु भएछ र दियाना आइपुगे पछि ठुलो घर बनाउनु भएछ। त्यो घरको भग्नावशेष वि. सं. २०४५ साल सम्म देख्न सकिन्थ्यो भनी गा वि स पुर्व अध्यक्ष थाम बहादुर दियामले वि. सं. २०६३ सालमा त्यो ठाउँमा पुर्याई दियानाहांग पुर्खाको घरको भग्नावशेष देखाउनु भएको थियो। तर त्यस बेला सम्म अत्यन्तै जीर्ण भइसकेको अवस्था थियो। दियानाहाङ्ग पुर्खाको ठीक घर भएको ठाउँलाई हाल च्यानडांडा टोल भनिञ्छ। यो इलाका हाल बल बहादुर थापाको स्वामित्व मा रहेको छ। त्यहाँ पहिलो मानव बस्ती बसाउन दियानाहांग पुर्खाले भस्मे खोरिया फाँडेको हुनाले नै त्यस ठाउँलाई दियानातेन (दियाना गाउँ) भनेर नाम रहेको हो। तुरुन्तेनमा खर्कका लागि दियानाहांग पुर्खाले पहिले खोरिया फांडी गोठ बनाइ, वस्तु पालेका हुनाले कालान्तरमा अन्य समुदायका व्यक्तिहरुले पनि बस्तीका लागि बिन्ती चढाएका हुनाले, मझिया जिम्मावाल दियाम पाछाहरुले उनीहरु बसोबास गरेबापत ठेकी चारदाम तिर्ने गरी छाडिदिएका थिए। खर्क ईलाका ठुलो थियो। जमिन खेति हुने अत्यन्त मलिलो जग्गा भएको, भीर पहरा नभएको, पानी, घाँस, दाउराको अति सुविधा भएको जग्गा हुनाले मानव बस्तीका लागि अति उपयुक्त ईलाका हो। दियानाहांग पुर्खाको यो खर्क ईलाका मा घिमिरे खत्री क्षत्रीहरु ठेकी चारदाम तिरेर बस्दथे। यहाँ बस्ने घिमिरे क्षेत्रीहरुलाई अझै पनि खर्केली खत्री भनेर चिनिञ्छ। पछिल्लो समय देशमा भूमिसुधारको शुरुवात भएर त्यस ईलाकामा लागु नहुन्जेल दियानाहांग पुर्खाकै स्वामित्व र संरक्षणमा रहेको खर्क धिमिरे खात्रीहरुले धर्मलाल मझिया जिम्मावालका भतिजा पुर्व गा. वि. स. अध्यक्ष थाम बहादुर दियामसंग ठेकी चारदाम बुझाउने गर्दथे। भूमिसुधार लागु भइसके पछि भने यी कारोबारहरू समाप्त भयो। खर्केलीहरु चक्रे खत्रीका छोरा गणे खत्री, गणे खत्रीका छोरा कुमार खत्री हुन्। अझै पनि उनीहरु खर्केली भनेरै परिचित छन्।

ममा सहयोग पुर्याउन थालेपछि दियानाहांगले जेठा छोरा जनपतिलाई विवाह गरिदिए। विवाहपछि जेठा छोराले बुबाको काममा अझ ठुलो सहयोग गर्न थालेका थिए। जेठा छोराको थुप्रै नानीहरु भयो। समय क्रम बित्दै जाँदा कान्छा छोरा जयगरा पनि ठुलो भैसकेको र विवाह समेत गरिसकेका थिए। त्यसपछि सबै जना भएर बुबाले आर्जेको लेकबेशीको ठाउंठाउंमा घर र गोठहरु बनाएका थिए। जनपतिका जहान परिवार ती घर गोठ हरुमा बस्दथे तर अंश बन्डा गरी छुट्टिएका भने थिएनन्। केही समय अन्तराल पछि जनापतिले आखिर दाजुभाई पछि छुट्टिनै पर्छ त्यसैले अब आफैंले एउटा घर बनाउनु पर्यो र अंश बन्डा गरी छुट्टिनु पर्यो भनेर सोच बनाएर एउटा घर बनाउन शुरु गरेछन् । त्यसबेला बुबा दियानाहांग पनि निकै वृद्ध अवस्थामा पुगिसक्नु भएको थियो। कान्छा भाइ जयगरा भने केही दिनका लागि परदेश गएको थियो। कान्छा भाइ परदेशबाट आइपुग्न भन्दा पहिले नै घर निर्माण भैसकेछ। अब घर बनिसकेपछि घरपैंचो (घर पस्ने साइत ) गर्नुपर्ने भयो। त्यसका लागि सुँगुर नै चाहिने भयो। त्यसबेला मुलघरमा कान्छाभाइ बुहारी ले एउटा सुँगुर पालेका थिए। जनापतिले त्यहीं सुँगुर प्रयोग गर्ने सोच बनाएछन् किनभने अंशबन्डा नभएकोले नछुट्टीयेसम्म त्यो सबै सम्पतिमा आफ्नो पनि हक हुञ्छ भन्ने सोच रहेकाले जनापतिले आफ्नो हकदाबीका साथ् त्यो सुँगुरलाई नै प्रयोग गरे छन्। पछि जयगरा परदेशबाट फर्केपछि घरमा परिवारबाट यो कुरा सुनेपछि दाजुभाइमा केही भानाभैरी र मनमुटाव भएछ। यो कुरा वृद्ध बुबा दियानाहांगलाई जयगराले सुनाएछन्। तब वृद्ध बुबा दियानाहांगलाई अत्यन्तै पिर लागेछ। धेरै सोच विचार गरेपछि उहाँ एउटा निर्णयमा पुग्नुभएछ। अब यो दाजुभाइको झगडा चांडै मिलाएन भने भविष्यमा सन्तान मासिञ्छ, सारीसम्मांग (दोख ) हुञ्छ। यसले सन्तान उँभो लाग्न दिदैन भनेर छोराहरु लाई मिलाउने बारेमा सोच्दा तीन वटा उपायहरु सोच्नुभयेछ।

घटना र झगडाको दोष) नलागोस, नदेखियोस भन्ने विचारले अब पाछादेखि उपपाछामा परिणत गर्नुपर्छ भन्ने सोचेर यो विचार राख्नु भएको थियो। त्यसकारण त्यो भेलाले पाछा पहिले दिने अनि उपपाछा दिने निर्णय गर्यो। छलफलमा सबैको विचार एकमतले दियानाहांगका सन्तान भएकाले यिनीहरु दियाम पाछा हुन् र अब यी दुइका सन्तानहरुलाई उपपछाहरुमा छुटाउनु पर्ने सम्बन्धमा जेठा जनापतिले बाग (सुँगुर) चलाउने निधो गरेको र यसबाट दुइ दाजुभाइमा मनमुटाव भएकोले, जेठाको सन्तानलाई बाग्रुमी उपपाछा दिने र कान्छा जयगराले मनहन्तानिन मनातोङ्ग्सनिन (बाँडीदिनुहोस र मिलाईदिनु होस् ) भनेकाले त्यहीं शब्दबाट कान्छालाई महत्था उपपाछामा विभाजन गरिदिने निर्णय गरे। यसरि निर्णायक भेलापंचले अत्यन्त महत्वपुर्ण निर्णयहरु गरी शाखा सन्तानलाई मिलाईदिने काम गरिदिएकामा उपस्थित सम्पूर्ण बुढापाका , भद्रभलादमीहरुलाइ खशी साथ् धन्यबाद दिंदै आफ्नो सन्तानहरुलाई आशीर्वाद दिए र अन्त्यमा आफ्नो छोराहरु र उनीहरुका सन्तानहरुलाइ दुइ वटा शर्तहरु पालना गर्नुपर्छ भन्ने वाचाबन्धन गराए, जस अनुसार,

म्वीर सानै उमेरदेखि जंगलमा बसी ध्यान,जपतप गर्ने गर्थे। पछि लगभग १३ वर्षको उमेर हुँदा बुढाहाङ्ग वाधंग्मीको थान राखेर सेवा गर्न थालेका थिए। यसै विषयलाई लिएर चण्डी डांडा बस्ने ९३ वर्षका चतुरमान वालिङ्ग राईका अनुसार उनी गुर्धुम गाउँको निकै तल ताङ्ग्छुङ्ग खोला छेउ, हाल स्कुले पाखो भनिने ठाउँको छेउमा कादिम्वीर थान स्थापना गरी पुजा गर्ने गर्थे। हाल इटहरीमा बस्ने गोरेका बाजे तत्काल चण्डी डांडाका बरांगे भनेर चिनिने सोहोंवा राईकै घर छेउमा बरको रुख थियो। तल कादिम्वीरले पुजा गरिसकेपछि सो बरको रुख वरपर चण्डी मेला लाग्ने गर्दथ्यो, जुन रुख अझै पनि छंदैछ भनी बताउनु हुन्छ। यहीं कुरामा थप प्रसङ्ग जोड्दै गा. वि. स. पुर्व अध्यक्ष थाम बहादुर महात्था दियामका अनुसार हरिबोलका भाइ कादिम्वीरले नाक्छोंग/पुजारी गर्दा गर्दै लगभग ३० वर्षको उमेर भैसकेको तथा अविवाहित नै रहेकामा अचानक मानसिक स्थिती बेचैनी भएपछी गाउँमा लठेब्रो जस्तो भएर घुमी हिंड्ने गरेको र पछि गाउँबाटै हराई घर नफर्केको बताइन्छ । 

गरेर उपपाछामा जेठा जनपति र उनका सन्तानलाइ बाग्रुमी र कान्छा जयगरा र उनका सन्तानलाइ महात्था दियाममा विभाजन गरी त्यहीं दियामबाट हाम्रा दुइ पुर्खाहरु आ आफ्नो अंशबन्डामा परेका जायेजेथा तथा इलाका तिर प्रस्थान गरेका थिए। जसअनुसार जेठा जनपतिले दियाम जैशीधारा चण्डीडांडा देखि पुर्व फकुवा खोलासम्म र उत्तर अरुण नदीसम्म भने कान्छा जयगरा दियामले दियाना जैशीधारा चण्डीडांडा देखि पश्चिम चिचुवा खोलासम्म र उत्तर अरुण खोला पिखुवा खोलासम्मको आ आफ्नो इलाकातिर आ आफ्नो सन्तानहरु फैलाउंदै गएका हुन्। यहीं दियानातेन बाट एतिहासिक रुपमा दियाम पाछा नामांकरण भएको र उपपाछाहरु क्रमश बाग्रुमी र महात्था पाछामा परिणत भै अगाडी बंश बढ्दै गएको हुनाले यस ठाउँलाइ दियामहरुको एतिहासिक पुर्ख्यौली थलो मानिएको छ। यो पुर्व नेपालको भोजपुर जिल्लाको होम्तांग गा वि स वडा नं ६ मा दियानातेन र दियानाडांडा नामले प्रसिद्ध छ। 

ब तिमीहरुले चाक्वामांग, चासुम्कोप्मा सेवा गर्नुपर्छ। त्यसको जिम्मेवारी धनीहरुमा पहिलो खण्डहांग , दोस्रो सुम्निथंग, तेस्रो सुक्सिहांग र चौंथो रविथंग रहेका छन् , यसका लागि चारै भाइको चारै थान तैयार गरी उँधौली उँभौली सेवामा चारै भाइको नाम पुकार गरी उनीहरु सबैलाइ भक्ति भाव दिई विधिपुर्वक मांग सेवा गर्नु। तब चासुम छेन्बी (सह लक्ष्मी) फर्की आउनेछन र तिमीहरुको खेतबारीमा अन्नबाली फल्नेछ", भनेर उपायहरु बताइदिनु भए अनुसार दियाम पाछा पुर्खाहरुले त्यति बेला देखि नै उँधौली उँभौली, मांगसेवा का साथै चाक्वामांग सेवा गर्न थालेका हुन् भन्ने किंवदन्ती छ। 

फेदी पिखुवा किनारामा हाइमोजा पुर्खाले आफ्नो १२ बीस चौपाया राखेको हुनाले नै त्यस ठाउँलाइ बारबिसे नामाकरण गरिएको हो भन्ने भनाइ रहेको पाइन्छ।